بررسی طبیعت نگاری در نقاشی های دوره نخست قاجار

ایران، این کهن سرزمین، این کهن دیار هنر و نقش و عرفان پوشیده شده از گرد فراموشی یادها و هویتی است که سالها برای حفظ و نگهداری آن خون ها ریخته و جنگ ها به چشم دیده است. دیدن، یافتن و بررسی این هنر و هویت تنها دلیلی است که می توان پیش از هر چیز رازهای درونی خود را بیابی و به اصل خویش باز گردی. بررسی بخش کوچکی از این دریای هنر و عشق و تاریخ و پیشینه های فرهنگی و هنری ایران به عنوان میراث جاودان هویت من تنها بهانه کوچکی است که هویت درونی ام را از لا به لای تارو پود پنهان شده در میان نقش و طرح و جامانده هایش بیابم. طرح اصلی این سوال زمانی برای پژوهنده شکل گرفت که در حال بررسی و یافتن نقوش گیاهی، حیوانی و انسانی در نگارگری های دوره هرات و صفویه بوده است. گشت و گذاری کوچک و پنهانی در میان باغ های ایرانی و کاخ های سربه فلک کشیده و عشق های ممنوعه ی یوسف و زلیخا. خیالی بود این خواب و زندگی با عباسی و بهزاد. در بررسی این موضوع در مکاتب فوق در گذاری بر نقش و نقوش تزئینی موضوع پرداختن به طبیعت نیز قرار داشته است، اما این روند در دوره قاجار رویکردی یافت. با توجه به این مهم و علاقه شخصی پژوهشگر پای فراتر نهادم تا سری بزنم به نقاشی های قاجار و گشت و گذاری در کاخ های فتحعلیشاه در دوره اول قاجار(1210-1264 ه ق). به همین دلیل این دوره را به عنوان موضوع تحقیق برگزیده و سعی کرده تا انواع نقوش استفاده شده در طبیعت گری های نقاشی ها را یافته و در مورد چگونگی به وجود آمدن آنها تحقیق کند. این دوره از این جهت قابل بررسی و اهمیت است که در دوره جدید تغییرات در نقوش تزیینی و طبیعت نگاری در پس زمینه ها صورت می گیرد. قصد از این تحقیق یافتن بسیاری نکات است که نشان دهنده گردش بصری و پیوند این نقوش تزئینی و طبیعت نگاری پس زمینه با عناصر اصلی در پیش زمینه آثار ، طراحی و نگارگری هستند. و همچنین نمادشناسی تصویری این نقوش می باشد که گاه بی آنکه از لحاظ معنایی ارزیابی گردند صرفا به لحاظ زیبایی ظاهری مورد تحسین قرار می گیرند. بدون در نظر گرفتن این نکته که این آثار علاوه بر بار معنایی و زیبایی شناسانه آنها با تکیه بر فرهنگ و سنت ایران زمین بر جای جای این خطه به گونه های مختلف اعم از نقش برجسته، کاشی کاری، تذهیب و بسیاری دیگر به کار رفته اند. در ادامه لازم به توضیح است که طبیعت نگاری در این رویکرد همان معنی لغوی ناتورالیسم (naturalism) که سیوه هنری اواسط سده نوزده که به ارائه و ترسیم پدیده ها و گرایش و اهتمام به بازنمایی و وصف طبیعی هر چیز مبتنی بر اصول و علل طبیعت آنان بدون تحریف یا احساسات گرایی می پردازد. از این رو به دلیل اینکه تا کنون هیچ تحقیق شایسته و در خور توجهی نسبت به این موضوع صورت نگرفته است پژوهنده سعی نموده تا بتواند از زاویه ای نو جنبه های گوناگون نقاشی های دوره اول قاجار را به عنوان موضوع تحقیق پایان نامه ارشد مورد بررسی قرار دهد.